فقر آهن یا کم خونی چیست؟

مشکل فقر آهن بسیار جدی و مهم است، زیرا لازمه ساخت هموگلوبین، یعنی پروتئین موجود در گلبول‌های قرمز خون که به آن‌ها امکان حمل اکسیژن در بدن را می‌دهد، آهن است.

فقر آهن، منجر به پایین آمدن هموگلوبین خون می‌شود.

در نتیجه باید برای رفع کم خونی اقدام کرد.

اگر بدن با مشکل هموگلوبین پایین خون روبرو باشد، بافت‌ها و ماهیچه‌ها اکسیژن کافی دریافت نکرده و کارآمدی خود را از دست می‌دهند که نتیجه آن بیماری کم خونی است.

اگرچه انواع مختلف آنمی وجود دارد، کم خونی ناشی از فقر آهن شایع‌ترین نوع آن در سراسر جهان است.

از علل شایع فقر آهن و علت کم خونی می‌توان به مصرف ناکافی آهن به دلیل رژیم غذایی ضعیف یا رژیم‌های محدود کننده، بیماری التهابی روده، افزایش نیاز آهن در دوران بارداری و خونریزی در طی دوره‌های قاعدگی شدید یا خونریزی داخلی اشاره کرد.

علت کم خونی هر چه باشد، فقر آهن می‌تواند منجر به علائم ناخوشایندی شود که بر کیفیت زندگی تأثیر می‌گذارد.

نشانه های کم خونی چیست؟

نشانه های کم خونی و علت کم خونی بسته به شدت آنمی، سرعت پیشرفت آن، سن و وضعیت سلامتی فعلی شما متفاوت است.

در بعضی موارد، افراد هیچ مورد از علامت فقر آهن را تجربه نمی‌کنند.

خستگی غیرعادی

احساس خستگی مفرط یکی از رایج ترین علائم کمبود آهن است که بیش از نیمی از افراد دچار فقر آهن آن را تجربه کرده اند.

این حالت به این دلیل رخ می دهد که کمبود آهن بر ساخت هموگلوبین تاثیر منفی گذاشته، در نتیجه اکسیژن رسانی به بافت ها به طور مناسب انجام نشده و احساس خستگی و بی حالی ایجاد می شود.

البته از آنجایی که در زندگی سخت و ماشینی این روزها خستگی یکی از علائم رایج همه ماست است، تشخیص کمخونی تنها با این علامت، کاری بسیار دشوار است.

رنگ پریدگی

یکی دیگر از علائم رایج کمبود آهن رنگ پریدگی چهره، پوست و پشت پلک افراد است.

هموگلوبین در گلبول های قرمز باعث ایجاد رنگ قرمز است و کمبود آن باعث کمرنگی و رنگ پریدگی می شود.

رنگ پریدگی در این افراد می تواند در سرتاسر بدن و یا فقط در برخی نقاط مثل صورت، لب ها، پشت پلک و یا ناخن باشد.

اغلب رنگ صورت و پشت پلک پایین چشم برای تشخیص کمخونی بسیار به پزشک معالج کمک می کند، هرچند باید با آزمایش خون نیز تایید شود.

تنگی نفس

با توجه به کاهش هموگلوبین و کاهش اکسیژن در دسترس بافت ها، فرد در اثر فعالیت بدنی مثل ورزش یا پیاده روی و حتی فعالیت های روزانه در محل کار یا در خانه خیلی زود احساس نفس تنگی و یا حالات نفس نفس زدن می کند.

این می تواند یکی از علائم رایج کمبود آهن باشد.

سردرد و سرگیجه

این علائم کمتر از نشانه های قبلی در افراد دچار کمبود آهن دیده می شود و از آنجا که سردرد و سرگیجه می تواند عوامل زیادی داشته باشد، تشخیص کمبود آهن از این علامت به تنهایی کار آسانی نیست.

علت بروز این حالت گشاد شدن عروق مغزی برای دسترسی به اکسیژن بیشتر است.

تپش قلب

در کمبود آهن و کمبود اکسیژن قلب باید کار بیشتری برای اکسیژن رسانی به بافت ها انجام دهد که نتیجه این حالت تپش زیاد، غیرعادی و قابل احساس قلب است.

اگر کمبود آهن برای مدت طولانی ادامه پیدا کند ممکن است منجر به بزرگ شدن قلب و یا ایست قلبی شود، هرچند این حالات و درمان نشدن کمخونی در طولانی مدت رایج نیستند.

پوست و موی خشک

کمبود اکسیژن در پوست و مو منجر به تضعیف و آسیب دیدن آنها می شود.

البته ریزش مقدار مشخصی مو در شبانه روز طبیعی است، اما اگر ریزش مو بیش از حد و همراه با آسیب پوستی و تغییر رنگ باشد باید آن را جدی گرفت.

سوزش و تورم زبان و دهان

گاهی اوقات کمبود آهن منجر به التهاب، کم رنگی، تورم و یا نرمی بیش از حد زبان می شود.

همچنین سوزش، خشکی و ایجاد ترک یا زخم در دهان از نشانه های دیگر کمبود آهن هستند.

پاهای بیقرار

یکی از علت های ایجاد سندرم پاهای بیقرار (restless leg syndrome) کمبود آهن است.

در سندرم پاهای بیقرار فرد در حال استراحت، مدام پاهای خود را حرکت می دهد که اغلب همراه با حالات ناخوشایندی مثل گزگز شدن پا همراه است.

نشانه های پاهای بیقرار در شب هنگام تشدید شده و فرد حتی در خوابیدن به مشکل برمی خورد.

هنوز علت دقیق ایجاد این سندرم مشخص نیست اما ۲۵درصد افرادی که این حالت را تجربه کرده اند دچار کمبود آهن بوده اند و البته افرادی که سندرم پاهای بیقرار داشتند نیز با کمبود آهن علائم آنها تشدید شده است.

پس باید کمبود آهن در این سندرم را جدی گرفت.

تغییر شکل و شکنندگی ناخن

یکی از علائمی که امروزه کمتر مشاهده می شود شکننده شدن و تغییر شکل ناخن هاست.

ناخن ها در کمبود آهن طولانی مدت به راحتی شکسته شده و یا به حالت قاشقی شکل خمیده می شوند.

تغییر شکل ناخن در این وضعیت حاکی از کمبود آهن شدید و طولانی مدت است.

پس متوجه میشویم که کم خونی میتواند باعث ایجاد خستگی شود.

علت کمبود آهن چیست؟

دریافت کم آهن

برنامه‌ی غذایی کم آهن، ممکن است باعث کمبود آهن شود، آهن موجود در گیاهان و مکمل‌ها مانند آهن موجود در گوشت قرمز به راحتی جذب نمی‌شود.

مشکلات گوارشی مانند بیماری کرون، بیماری سلیاک و یا حتی عمل جراحی بای پس معده می‌تواند مانع از جذب آهن توسط بدن شود.

مصرف بعضی از غذاها و داروها نیز مانع جذب آهن موجود در غذا می‌شود.

این داروها و غذاها عبارتند از: لبنیات غذاهای سرشار از کلسیم مکمل کلسیم آنتی اسیدها قهوه چای

کمبود ویتامین

بدن برای تولید سلول‌های خونی به ویتامین B۱۲ و فولات نیاز دارد.

برنامه‌ی غذایی که میزان کمی از این ویتامین‌ها را داشته باشد، خطر ابتلاء به کم‌خونی را بالا می‌برد.

اختلال خود ایمنی (بیماری خودایمنی هنگامی رخ می‌دهد که دستگاه ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌های سالم حمله کند) و یا مشکلات گوارشی می‌تواند مانع از جذب کافی B۱۲ شود.

محصولات دامی و غلات صبحانه غنی شده منابع خوبی از ویتامین B۱۲ هستند.

فولات در سبزیجاتی که برگ سبز دارند، میوه‌ها، لوبیا و نخود یافت می‌شود و می‌تواند به صورت اسید فولیک به نان، ماکارونی و غلات اضافه شود.

بیماری

وجود بعضی از بیماری‌های مزمن یا عفونت باعث می‌شود که بدن نتواند به اندازه کافی سلول خونی بسازد.

این مشکل می‌تواند به دلیل کم شدن هموگلوبین باشد. از دست دادن مقدار زیاد خون هم ممکن است باعث کم‌خونی شود.

کم‌خونی آپلاستیک

کم‌خونی آپلاستیک یک بیماری نادر است، در این بیماری مغز استخوان به اندازه کافی سلول خونی تولید نمی‌کند تا بتواند بدن را تغذیه کند.

از هر یک میلیون، سه نفر درگیر این بیماری هستند.

قرار گرفتن در معرض تشعشعات هسته‌ای یکی از دلایل این بیماری است.

از هر پنج مورد یک نفر این بیماری را به صورت ارثی دارد.

در موارد شدید مبتلایان به این بیماری به انتقال خون و یا حتی انتقال مغز استخوان نیاز پیدا می‌کنند.

از دست دادن خون

از دست دادن مقدار زیادی خون هم یکی از دلایل عمده‌ی کم‌خونی است، قاعدگی شدید، زخم حاد و یا عمل جراحی می‌تواند شرایط را برای کم‌خونی و فقر آهن فراهم کند.

بهتر است خانم‌هایی که قاعدگی شدید دارند، هر سال تست کم‌خونی بدهند.