اگزمای پوستی (درماتیت) یک اصطلاح کلی است که برای توصیف التهاب پوست بکار می‌رود. اگزمای پوستی می‌تواند دلایل بسیاری داشته باشد و به اشکال مختلفی بروز کند. این عارضه معمولا” شامل ضایعات خارش دار بر روی پوست ملتهب و قرمز است.
پوست مبتلا به اگزما ممکن است دچار تاول، تراوش مایع، بلند شدن پوست یا پوسته ریزی شود. اگزمای آتوپیک (اگزما)، شوره سر و ضایعات خارش دار ناشی از تماس با موادی مانند صابون، پیچک سمی و جواهر حاوی نیکل، نمونه‌هایی از اگزمای پوستی می‌باشد.
اگزما، کهیر پوستی و … از عارضه های شایع در میان افراد است، اما واگیردار نبوده و معمولا” مهلک نمی‌باشد. با این حال، می‌تواند موجب ناراحتی و پریشانی شما گردد. ترکیبی از اقدامات خودمراقبتی و مصرف دارو می‌تواند در درمان اگزمای پوستی به شما کمک کند.
علائم و نشانه‌ها
علائم ظاهری
ظاهر هر کدام از انواع اگزمای پوستی ممکن است کمی متفاوت باشد و در قسمت‌های مختلفی از بدن بروز کند. شایع‌ترین انواع اگزمای پوستی عبارتند از:
- اگزما پوستی آتوپیک (اگزما): معمولا” در مراحل ابتدایی، قرمزی پوست بدن و ضایعات خارش دار ظاهر می‌شود، در حالی که پوست قسمت‌های داخل آرنج، پشت زانوها و جلوی گردن کشیده می‌شود. خاراندن و خراشیدن این ضایعات می‌تواند موجب ترشح مایع و پوسته ریزی آنها گردد. افراد مبتلا به اگزمای پوستی اتوپیک، ممکن است موقتا” احساس بهبودی کنند، اما این بیماری دوباره عود خواهد کرد.
- اگزمای پوستی تماسی: این ضایعات در مناطقی از بدن بروز می‌کند که در تماس با مواد تحریک کننده پوست و یا موادی که موجب واکنش حساسیتی می‌شود ( مانند پیچک سمی ) قرار گرفته است. این ضایعات قرمز همراه با سوزش یا خارش است و ممکن است به تاول تبدیل شوند.
- اگزمای پوستی سبورئیک: این عارضه باعث بروز لکه‌های فلس دار، قرمزی پوست و شوره سر پایدار می‌شود. این حالت معمولا” در مناطق چرب بدن مانند صورت، بالای قفسه سینه و کمر بروز می‌کند. این بیماری می‌تواند یک عارضه طولانی مدت باشد که به طور متناوب دارای دوره بهبودی و عود مجدد است. در نوزادان، این اختلال به عنوان “کلاه گهواره” شیرخواران شناخته شده است.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
به پزشک خود مراجعه کنید، اگر:
- این عارضه آنقدر آزار دهنده است که خواب خود را از دست می‌دهید و یا روال روزانه شما مختل می‌شود.
- پوست شما دردناک می‌شود.
- احتمال می‌دهید پوست شما دچار عفونت شده است.
- انجام اقدامات خود مراقبتی در منزل، بدون نتیجه بوده است.
علت‌ها و دلایل اگزمای پوستی
عوامل متعددی از جمله وضعیت سلامت، آلرژی‌ها، عوامل ژنتیکی و محرک‌ها می‌توانند موجب انواع مختلف بیماری اگزمای پوستی شوند:
- اگزمای پوستی آتوپیک (اگزما): این شکل از اگزمای پوستی احتمالا” مربوط به ترکیبی از عوامل، از جمله پوست خشک، یک نوع ژن، اختلال سیستم ایمنی بدن، وجود باکتری بر روی پوست و شرایط محیطی است.
- اگزمای پوستی تماسی: این عارضه ناشی از تماس مستقیم با یکی از مواد محرک یا آلرژن، مانند پیچک سمی، طلا و جواهر حاوی نیکل، محصولات پاک کننده، عطر، لوازم آرایشی و حتی بسیاری از مواد نگهدارنده موجود در کرم‌ها و لوسیون‌ها می‌باشد.
- اگزما پوستی سبورئیک: منشاء این عارضه احتمالا” یک مخمر (قارچ) است که در ترشحات چربی روی پوست وجود دارد. افراد مبتلا به اگزمای پوستی سبورئیک ممکن است متوجه شوند که ابتلا و بهبودی این عارضه در آنها به صورت فصلی اتفاق می‌افتد.
عوامل خطرساز
تعدادی از عوامل می‌تواند خطر ابتلا به انواع خاصی از اگزمای پوستی را افزایش دهد، از جمله:
- سن افراد: اگزمای پوستی می‌تواند در هر سنی رخ دهد، اما اگزمای پوستی اتوپیک (اگزما) معمولا” از دوران نوزادی آغاز می‌شود.
- آلرژی و آسم :برای افرادی که سابقه شخصی یا خانوادگی اگزما، آلرژی، تب یونجه یا آسم دارند، احتمال بیشتری برای ابتلا به اگزمای پوستی آتوپیک وجود دارد.
- شغل و حرفه: مشاغلی که شما را در تماس با فلزات خاص، مواد حلال و یا محصولات پاک کننده قرار می‌دهد، خطر ابتلا به اگزمای پوستی تماسی را افزایش می‌دهد. مثلا” اگزمای دست با شغل ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی مرتبط است.
- وضعیت سلامتی: درصورت ابتلاء شما به یکی از یک بیماری‌های متعددی مانند نارسایی احتقانی قلب، بیماری پارکینسون و عفونت ویروس HIV، ممکن است در معرض افزایش خطر ابتلا به اگزمای پوستی سبورئیک باشید.
آزمایش و تشخیص
پزشک می‌تواند اگزمای پوستی را بعد از شنیدن علائم و نشانه‌های شما و نیز معاینه پوست شما تشخیص دهد. پزشک ممکن است انجام نمونه برداری پوست یا سایر آزمایشات را نیز برای نفی احتمال سایر بیماری‌های پوستی، توصیه کند.
تست پچ (تست حساسیت)
اگر به گمان پزشک، شما مبتلا به اگزمای پوستی تماسی هستید، ممکن است تست پچ را بر روی پوست شما انجام دهد. در این آزمایش، پزشک مقدار کمی از مواد مختلف را بر پوست شما زیر پوشش یک برچسب اعمال می‌کند.
در مراجعات بعدی شما چند طی روزهای آینده، پزشک پوست شما را برای مشاهده واکنش به هر یک از آن مواد، معاینه می‌کند. بهترین زمان انجام این تست، حداقل دو هفته پس از ناپدید شدن اگزمای پوستی است. این تست مخصوصا” برای تعیین نوع خاص آلرژی تماسی مفید است.
درمان‌ها و داروها
درمان اگزمای پوستی بسته به علت و تجربه هر فرد از این بیماری متفاوت است. علاوه بر توصیه‌های سبک زندگی و درمان‌های خانگی زیر، اساس بسیاری از برنامه‌های درمانی اگزمای پوستی شامل یک یا چندین مورد از موارد زیر است:
- استعمال کرم‌های کورتیکواستروئیدی
- استعمال کرم و یا لوسیونی که سیستم ایمنی بدن شما را تحت تاثیر قرار می‌دهد. (مهارکننده‌های کلسی نئورین)
- تماس منطقه آسیب دیده پوست با مقدار کنترل شده‌ای از نور طبیعی یا مصنوعی (فتوتراپی).
- نور ماوراء بنفش
استفاده از اشعه ماورای بنفش (UVB و یا PUVA) ممکن است برای درمان اگزمای مزمن که به سایر درمان‌ها پاسخ نمی‌دهد، مفید و موثر باشد. اعمال UVB و PUVA سه بار در هفته لازم است و باید تحت نظارت متخصص انجام شود. با این حال، از آفتاب سوختگی و تماس با هوای گرم یا مرطوبی که ممکن است خارش پوست شما را بیشتر کند، اجتناب کنید. خطرات ناشی از استفاده طولانی مدت از UVB و یا PUVA، شامل آفتاب سوختگی و افزایش خطر ابتلا به سرطان پوست می‌باشد.
درمان جایگزین
بسیاری از درمان‌های جایگزین (از جمله موارد ذکر شده در پایین)، به برخی از افراد برای مدیریت اگزمای پوستی خود کمک کرده است. اما شواهد قطعی برای تاثیر آنها موجود نیست.
- مکمل‌های غذایی مانند ویتامین D و پروبیوتیک‌ها، برای درمان اگزما پوستی اتوپیک.
- سبوس برنج (استعمال بر پوست) برای اگزمای پوستی اتوپیک.
- استعمال روغن درخت چای (به تنهایی و یا افزودن به شامپوی خود) برای اگزمای پوستی سبورئیک.
- مکمل‌های روغن ماهی برای اگزمای پوستی سبورئیک.
- عصاره آلوئه ورا برای اگزمای پوستی سبورئیک.
اگر مصرف مکمل‌های غذایی و یا سایر درمان‌های جایگزین را در نظر دارید، با پزشک خود در مورد جوانب مثبت و منفی آن مشورت کنید.
پیشگیری
اجتناب از خشکی پوست می‌تواند یک فاکتورمهم در جلوگیری از بروز اگزمای پوستی در آینده شود. نکات زیر به شما کمک می‌کند که اثرات حمام کردن بر خشکی پوست خود را به حداقل برسانید.
- زمان حمام یا دوش خود را کوتاه‌تر کنید. زمان حمام و دوش خود را به ۱۰ تا ۱۵ دقیقه محدود کنید. استفاده از آب گرم به جای آب داغ و استعمال روغن حمام نیز ممکن است مفید باشد.
- از محصولات غیر صابونی و یا از صابون‌های ملایم استفاده کنید. محصولات غیر صابونی و فاقد مواد معطر و یا صابون‌های ملایم را انتخاب کنید. برخی صابون‌ها می‌توانند موجب خشک شدن پوست شما شوند.
- بدن خود را کاملا” خشک کنید. پس از حمام کردن ویا مسواک زدن، پوست خود را به سرعت با کف دست خود بمالید و یا به آرامی و با ضربات آهسته، پوست خود را با یک حوله نرم خشک کنید.
- پوست خود را مرطوب نگه دارید. در حالی که پوست شما هنوز مرطوب است، رطوبت آن را با یک روغن یا کرم تثبیت کنید. محصولات مختلف را برای پیدا کردن مرطوب کننده‌ای که برای شما بهتر است، امتحان کنید. در حالت ایده‌آل، بهترین گزینه برای شما، یک محصول بی‌خطر، موثر، مقرون به صرفه و فاقد مواد معطر است.
آیا رژیم غذایی می‌تواند باعث درمان اگزما شود؟
در حالی که درمان قطعی برای اگزما وجود ندارد، اما برخی از حساسیت‌های غذایی می‌تواند باعث تحریک اگزما و شعله‌ور شدن آن شود. از این رو برای برخی از افراد مفید است که از چیزهایی که به آن حساسیت دارند پرهیز کنند. خیلی از افراد دچار اگزمای پوستی دارای آلرژی‌های غذایی هم هستند. اما نوع حساسیت غذایی و میزان ارتباط آلرژی غذایی به اگزمای پوستی هر فرد می‌تواند متفاوت باشد. حساسیت‌های غذایی رایجی که با اگزمای پوستی مرتبط هستند معمولا شامل موارد زیر است:
- شیر گاو
- تخم مرغ
- محصولات سویا
- گلوتن
- مغزها (خشکبار)
- ماهی
- صدف
خوردن این غذاها لزوما باعث اگزما نمی‌شود، اما این غذاها یا غذاهای دیگر می‌توانند اگزمای پوستی را تحریک کنند و باعث بیشتر یا بدتر شدن شرایط آن شوند. داشتن یک رژیم غذایی مناسب با اگزما کلید کنترل انواع اگزمای پوستی است.
چه غذاهایی برای کاهش علائم اگزما مناسب است؟
خوردن غذاهایی که تاثیر ضدالتهابی در بدن دارند می‌تواند باعث کاهش علائم اگزما شود.
ماهی‌های روغنی
ممکن است بتوانید علائم اگزما را با مصرف ماهی‌های روغنی مثل سالمون و شاه‌ماهی کاهش دهید. روغن ماهی دارای میزان زیادی از اسیدهای چرب امگا ۳ است و امگا ۳ خاصیت ضد التهابی قوی دارد. شما حتی میتوانید برای بهره‌مند شدن از امگا ۳ از قرص‌های مکمل امگا ۳ استفاده کنید. به طور کلی توصیه می‌شود به صورت روزانه حداقل ۲۵۰ میلی‌گرم اسید چرب امگا ۳ دریافت کنید که بهترین حالت دریافت آن از غذا است.
غذاهای دارای کوئرستین
کوئرستین (Quercetin) فلاونولی بر پایه گیاهی است که به بسیاری از گیاهان، گل‌ها، میوه‌ها و سبزیجات کمک می‌کند تا رنگ خودشان را به دست بیاورند. این ماده همچنین یک آنتی‌اکسیدان و آنتی‌هیستامین قوی است؛ به این معنا که باعث کاهش التهابات و میزان هیستامین در بدن شما می‌شود. غذاهای دارای کوئرستین شامل این خوراکی‌ها می‌شوند:
- سیب
- بلوبری
- گیلاس
- بروکلی
- اسفناج
- کلم کالی
غذاهای دارای پروبیوتیک
غذاهایی مثل ماست و دوغ پروبیوتیک موادی دارند که به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند. غذاهایی که سرشار از پروبیوتیک هستند شامل این موارد می‌شوند:
- نان‌های پخته شده با خمیرترش
- خیارشور طبیعی
- پنیرهای نرم مثل پنیر گودا
- کلم ترش
- کفیر
انتخاب بهترین غذاها هم مشخصا به این بستگی دارد که شما به کدام غذاها حساسیت دارید. حتی غذاهایی که برای اگزما مناسب هستند (eczema-friendly) هم ممکن است در افرادی که به آن غذا حساسیت دارند باعث تشدید یا تحریک اگزما شوند.
مصرف چه غذایی را باید محدود یا ممنوع کرد؟
غذایی که شما مصرف می‌کنید مشخصا باعث اگزما نمی‌شود اما می‌تواند علائم اگزما را تحریک کند؛ مخصوصا غذاهایی که به آنها حساسیت دارید. حساسیت‌های غذایی رایج شامل این خوراکی‌ها می‌شوند:
- لبنیات
- تخم مرغ
- سویا
- مغزها (خشکبار)
غذاهایی که مواد نگه دارنده و ترکیبات مصنوعی دارند هم ممکن است باعث بدتر شدن علائم اگزما شوند. این خوراکی‌ها شامل غذاهایی که دارای میزان زیادی چربی ترانس هستند مثل کره مارگارین، غذاهایی عمل‌آوری شده و فست فود هم می‌شوند. غذاهایی که میزان زیادی قند دارند نیز می‌توانند اگزمای پوستی را تحریک کنند. قند باعث افزایش میزان انسولین می‌شود که نتیجه آن افزایش التهاب است. خوراکی‌هایی رایجی که میزان زیادی قند دارند از این قرارند:
- کیک
- بعضی از انواع قهوه
- نوشابه‌ها
- بعضی از آب‌میوه‌ها
- فست فودها مثل همبرگر
کدام رژیم غذایی به درمان اگزمای پوستی کمک می‌کند؟
یک رژیم غذایی واحد برای درمان اگزما وجود ندارد که بتوان مستقیم به آن اشاره کرد. اما داشتن رژیم غذایی سرشار از آنتی‌اکسیدان می‌تواند در کاهش علائم اگزمای دست، اگزمای صورت، اگزمای پوست سر و سایر انواع اگزما موثر باشد. برخی از رژیم‌های غذایی موادی دارند که با درمان اگزما همسو است و شما میتوانید از فواید آنها بهره‌مند شوید.
رژیم غذایی مدیترانه‌ای
این رژیم غذایی بر مصرف این مواد غذایی تاکید می‌کند:
- میوه‌ها
- سبزیجات
- ماهی
- چربی‌های مفید مثل روغن زیتون
در رژیم غذایی مدیترانه‌ای دسرهای شیرین و گوشت قرمز را می‌توان در مقدار بسیار کمی مصرف کرد یا حتی اصلا به سراغ‌شان نرفت.
رژیم غذایی ضدالتهاب (Anti-inflammatory diet)
این برنامه غذایی روی محدود کردن مصرف مواد غذایی که باعث ایجاد التهاب در بدن می‌شود و افزایش مصرف غذاهای غنی از فیبر تمرکز می‌کند. این رژیم تاکید زیادی روی مصرف این مواد غذایی دارد:
- میوه‌ها
- سبزیجات
- گندم کامل
- چربی‌های مفید مثل روغن زیتون
- ماهی‌های روغنی که سرشار از اسیدهای چرب امگا ۳ هستند
مصرف غذاهای دارای مواد شیمیایی در این رژیم غذایی مجاز نیست.
اگزمای دیس هیدروزیس
اگزمای دیس هیدروزیس (Dyshidrosis) یا دیس هییدروتیک نوعی از اگزمای پوستی است که به شکل تاول‌های کوچک زیر پوستی ظاهر می‌شود. این نوع اگزما معمولا در کف پا، کف دست و انگشت‌ها ظاهر می‌شود. اندازه این تاول‌ها بسیار کوچک است و در مرحله اولیه مانند گره‌هایی شن مانند زیر پوست احساس می‌شوند. بعد از چند روز تاول‌ها به سطح پوست می‌آیند و به شکل تاول‌های نقطه نقطه قابل مشاهده می‌شوند که خارش شدیدی دارند. این تاول‌ها باعث خشکی شدید پوست می‌شوند. درمان این اگزما معمولا با کرم و پمادی که پزشک متخصص تجویز می‌کند انجام می‌شود.
رژیم غذایی مناسب برای اگزمای دیس هیدروزیس
دلیل ایجاد این نوع اگزما مشخص نیست. اما برخی از مواد غذایی یا لمس برخی فلزات یا زمینه اگزما درماتیت در بدن می‌تواند موجب تحریک علائم اگزمای دیس هیدروزیس شود. برای مثال موادی مانند فلز نیکل و کبالت ممکن است باعث تشدید علائم شوند. رژیم غذایی مناسب اگزمای پوستی دیس هیدروزیس چیزی نیست جز عدم مصرف غذاهایی که نیکل و کبالت در ترکیبات خود دارند. این فلزات در مواد غذایی زیر یافت می‌شوند:
- غلات کامل
- گندم کامل
- جو دوسر
- کاکائو
- بیکینگ پودر
- محصولات سویا
- میوه خشک
- نخود
- غذاهای کنسروی
غذاهای سرشار از ویتامین C می‌توانند به کاهش جذب این مواد توسط بدن، کمک کنند. در نتیجه مصرف میزان زیادی میوه و سبزیجات می‌تواند به شما کمک کند که ویتامین C به بدن خود برسانید؛ سبزیجات و میوه‌هایی مثل:
- فلفل دلمه‌ای
- کلم کالی
- پرتقال
- توت‌فرنگی
- گل کلم
- آناناس
- انبه
