بیماری سلیاک چیست؟

سلیاک یک بیماری گوارشی وراثتی است که در اثر حساسیت به پروتئینی به نام گلوتن (پروتئینی که در گندم، جو و چاودار وجود دارد) ایجاد می شود.

زمانی که فرد مبتلا ، گلوتن دریافت می کند ، سیستم ایمنی او فعال می شود و به سلول های روده حمله می کند.

این امر منجر به آسیب سطح جذبی روده شده و در نتیجه بدن قادر نخواهد بود مواد مغذی مانند چربی، پروتئین، کربوهیدرات، ویتامین ها و مواد معدنی را جذب کند.

بنابراین سلیاک یک بیماری خود ایمنی است که در تمام طول عمر همراه فرد مبتلاست و منجر به عدم تحمل گلوتن می شود.

علائم بیماری سلیاک چیست؟

سلیاک نوعی اختلال مزمن است.

علائم آن از خفیف تا شدید در گذر زمان تغییر می‌کند و در هر فرد می‌تواند به شکل متفاوتی دیده بشود.

برخی از افراد فاقد نشانه‌ای خاص هستند و گاهی نیز علائم خود را علی‌رغم وجود بیماری دیر نشان می‌دهند.

برخی از علائم شایع بیماری سلیاک از این قرار است:

• بروز علائمی در دستگاه گوارش مانند دردهای شکمی، اسهال، حالت تهوع، استفراغ و نفخ شکم؛
• بوی چرک در مدفوع با چربی اضافه در آن موسوم به مدفوع چرب؛
• درد استخوان و مفصل؛
• افسردگی، کج‌خلقی و حملات پانیک؛
• ضعف بدن و خستگی؛
• به‌سادگی دچار کبودی و خون دماغ شدن؛
• احتباس مایعات؛
• ناباروری؛
• گرسنگی دائمی؛
• کم‌خونی فقر آهن؛
• سوءتغذیه و فقر مواد مغذی مانند کمبود ویتامین K، کمبود ویتامین D و کمبود ویتامین B12؛
• ایجاد زخم دهان و تغییر رنگ دندان‌ها؛
• تحلیل رفتن ماهیچه‌ها، ضعف و درد در آنها؛
• آسیب رسیدن به اعصاب که باعث مورمور شدن پاها می‌شود؛
• وجود خون در ادرار و خون در مدفوع.

برخی از افراد دچار نوعی تحریک و خارش پوستی به نام درماتیت هرپتی فرمیس (dermatitis herpetiformis) می‌شوند.

در این حالت قسمت‌هایی از بدن مانند آرنج‌ها، زانوها، شانه‌ها، باسن و صورت ملتهب و قرمز می‌شوند.

بیماری سلیاک باعث جذب‌نشدن مواد مغذی و سوءتغدیه نیز می‌شود و می‌تواند به روده‌ی بزرگ و سایر اندام‌ها آسیب جدی وارد کند.

بسیاری از بزرگسالان با علائم خفیف‌تر، دچار خستگی و کم‌خونی می‌شوند یا ممکن است فقط دچار ناراحتی‌های شکمی مبهم مانند نفخ، اتساع شکم و گاز اضافی بشوند.

بعضی از افراد نیز هیچ نشانه‌ی خاصی ندارند، اما حال عمومی‌شان تحت تأثیر این مشکل خوش نیست.

تنوع علائم بیماری می‌تواند به عوامل زیر وابسته باشد:

• مدت زمانی که هر فرد شیر مادر مصرف کرده است.

علائم در این افراد با تعویق خود را نشان خواهند داد؛

• مقدار گلوتن مصرف شده؛

• سنی که فرد در آن مصرف گلوتن را آغاز کرده است؛

• سطح آسیبی که روده‌ی کوچک دیده است.

عوارض بیماری سلیاک

• سقط جنین و نازایی

• کم خونی شدید

• کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی

• ابتلا به پوکی استخوان زودرس

• مشکلات عصبی همچون زوال عقل، میگرن، صرع

• سرطان لنفوم روده و سرطان روده کوچک

• عدم تحمل لاکتوز

• ریزش مو

راه های درمان بیماری سلیاک

این بیماری نیز مانند بسیاری از بیماری‌های دیگر درمان قطعی ندارد و به فرد مبتلا توصیه می‌شود که فقط رژیم غذایی بدون گلوتن را پیش بگیرد.

گلوتن در مواد غذایی زیادی وجود دارد و پزشک شما را از خوردن این مواد منع می‌کند.

مهم ترین غذاهایی که باید از وعده‌های روزانه بیماران حذف شوند، شامل موارد زیر هستند:

• مالت جو و چاودار

• آرد سمولینا

• نگهدارنده‌ها و مواد افزودنی

• برخی از داروها

• بعضی از ویتامین‌ها و مکمل‌های غذایی

آزمایش سلیاک؛ تشخیص بیماری سلیاک چگونه است؟

پزشک برای تشخیص این بیماری معمولا پرسش‌هایی مطرح می‌کند و از علائم و نشانه‌های فرد می‌پرسد.

ممکن است آزمایش‌هایی نیز برای تشخیص این بیماری صورت بگیرد:

آزمایش خون می‌تواند موارد زیر را نشان بدهد:

• آنتی‌بادی‌های آنتی‌گلیادین؛
• آنتی‌بادی‌های اندومیزیال؛
• آنتی‌بادی ضدترانس گلوتامیناز.

خون برای بررسی وجود آنتی‌بادی‌های علیه پپتید گلیادین دی‌آمیده (TTG) و گاهی‌اوقات وجود آنتی‌گلیادین (AGA) و آنتی‌بادی اندومیزیوم (EmA) بررسی می‌شود.

تکه‌برداری محدودی نیز برای تشخیص بیماری سلیاک صورت می‌گیرد و پزشک برای نمونه‌برداری از لایه‌ی داخلی روده از آندوسکوپی کمک می‌گیرد.

معمولا برای بالا بردن امکان تشخیص صحیح، چندین نمونه برداشته می‌شود.

شرایطی که در آن علائمی مشابه با سلیاک دیده می‌شود، به این ترتیب است:

• نارسایی‌های لوزالمعده؛
• بیماری کرون در روده‌ی کوچک؛
• سندروم روده تحریک پذیر؛
• رشد بیش‌ازحد باکتری‌های روده کوچک؛
• حساسیت به گلوتن که علائم خفیف‌تری دارد و به‌عنوان مشکلی مستقل شناخته می‌شود.

پزشکان در زمان تشخیص باید موارد بالا را لحاظ کنند.

گلوتن در چه موادی است؟

تنها درمان این بیماری پرهیز از مصرف گلوتن است.

اگر با دقت و سرسختی رژیم غذایی بدون گلوتن رعایت بشود، روده‌ها به‌طور طبیعی بهبود پیدا می‌کنند و علائم نیز از بین می‌روند.

اما مصرف دوباره گلوتن می‌تواند موجب وخیم‌ترشدن مشکل بشود. بیماران باید بدانند که کدام ماده‌ی غذایی حاوی گلوتن است.

البته تشخیص این موضوع کمی دشوار است، زیرا بسیاری از مواد غذایی به‌طور نهان دارای گلوتن هستند.

پس بیماران باید از یک متخصص آگاه در این زمینه کمک بخواهند.

بسیاری از محصولات غذایی برچسب بدون گلوتن دارند مانند نان‌ها، ماکارونی، بیسکویت‌ها و… . تولیدکنندگان باید مشتری را در جریان مواد سازنده محصولات خود قرار بدهند و خریداران نیز قبل از خرید و مصرف باید روی بسته‌ها را بخوانند و دقت به خرج بدهند.

وقتی روی محصولات «بدون گلوتن» درج می‌شود، به این معنا نیست که محصول کاملا فاقد این ماده است، بلکه منظور این است که میزان گلوتن موجود در آن مضر نیست.

قوانین و رویه‌ها در کشورهای مختلف برای درج این موضوع روی بسته‌های مواد غذایی مختلف متفاوت است.

در هر حال مصرف‌کننده باید دقت به خرج بدهد. شخصی که رژیمی بدون گلوتن دارد باید به این موارد دقت کند و از مواد زیر بپرهیزد:

• مواد غذایی ساخته‌شده از گندم، گندم سیاه، سبوس، آرد غنی‌شده، بلغور و جو مثلا برشتوک، انواع نان‌ها، ماکارانی، بیسکویت، کیک و کلوچه و…؛
• نوشیدنی‌هایی که در آن‌ها از غلات استفاده می‌شود مانند دلسترها؛
• جوی دوسر.

جوی دوسر گاهی با گندم ترکیب می‌شود.

در برخی موارد با اجازه‌ی پزشک امکان استفاده کم و حساب‌شده جوی دوسر در رژیم غذایی بیماران وجود دارد.

علاوه‌بر‌این‌ها، بسیاری از مواد غذایی نیز حاول گلوتن هستند. بنابراین باید دقت کافی در انتخاب مواد مختلف به خرج داد:

بسیاری از غذاهای فرآوری‌شده حاوی گلوتن هستند:
• سوپ‌های کنسروی؛
• انواع سُس‌ها، سس گوجه فرنگی، سس خردل؛
• سس سویا؛
• ادویه‌جات و چاشنی‌ها؛
• بستنی و آب‌نبات؛
• گوشت‌ها و سوسیس‌های کنسروی و فرآوری‌شده.

گلوتن در مواد زیر هم ممکن است وجود داشته باشد:

• در برخی داروهای بدون نسخه؛
• تولیدات و محصولات حاوی ویتامین؛
• مواد و محصولات بهداشتی و آرایشی مانند رُژ لب، براق‌کننده‌‌ی لب، خمیردندان و…؛
• تمبر نامه.
افرادی که به سلیاک مبتلا هستند، معمولا دچار عدم تحمل لاکتوز نیز هستند، بنابراین مصرف‌نکردن لاکتوز نیز می‌تواند مفید باشد.

این افراد باید در تهیه مواد غذایی، روی بسته‌ها را بخوانند و در رستوران نیز از گلوتن نداشتن مواد اطمینان حاصل کنند.

برخی از رستوران‌ها ممکن است منویی از غذاها و خوراکی‌های بدون گلوتن ارائه بدهند.

همه باید از خوردن گلوتن خودداری کنند؟

کسانی‌ که به بیماری سلیاک دچار نیستند یا نسبت به مصرف گلوتن مشکلی ندارند، برای پرهیز از مصرف گلوتن باید با پزشک مشورت کنند.

زیرا مصرف‌نکردن گلوتن بدون مشورت با پزشک می‌تواند منجر به کمبودهایی در بدن بشود.

بر اساس پژوهش‌های معتبر، هیچ دلیلی برای مصرف‌نکردن گلوتن در راه رسیدن به سلامت بیشتر وجود ندارد.