رژیم غذایی مناسب برای زخم معده چیست؟

«اولسر پپتیک (peptic ulcer disease)» بیماری است که مشخصه‌ی اصلی آن زخم‌هایی در نواحی داخلی معده(زخم معده) و ناحیه‌ی فوقانی روده کوچک( زخم دوازدهه) است.

در این مقاله درباره رژیم غذایی مناسب برای زخم معده صحبت خواهیم کرد.

refractory ulcers چیست؟

به زخم‌های معده که بهبود پیدا نمی‌کنند، زخم‌های مقاوم (refractory ulcers) گفته می‌شود.

دلایل زیادی برای بهبود نیافتن زخم معده وجود دارد که عبارتند از:

• مصرف نکردن داروها طبق دستورالعمل پزشک
• مقاوم بودن برخی از انواع هلیکوباکتر پیلوری نسبت به داروی آنتی‌بیوتیک
• استفاده مداوم از سیگار و سایر فرآورده‌های دخانی
• استفاده مداوم از داروهای مُسکن و آسپیرین که خطر ابتلا به زخم معده را افزایش می‌دهند
در برخی موارد کمتر شایع، زخم‌ معده مقاوم ممکن است در نتیجه عوامل زیر به وجود آمده باشد:
• تولید بیش از حد اسید معده که معمولا در افراد مبتلا به سندرم زولینگر-الیسون (Zollinger-Ellison Syndrome) دیده می‌شود.
• عفونتی غیر از باکتری‌ هلیکوباکتر پیلوری
• سرطان معده
• سایر بیماری‌ها که ممکن است باعث بروز زخم در معده و روده کوچک شوند، مانند بیماری کرون (Crohn)

درمان زخم‌ معده مقاوم عموما همراه با مصرف داروهای آنتی‌بیوتیک مختلف برای برطرف کردن عواملی که ممکن است در بهبودی بیمار اختلال ایجاد کرده باشند انجام می‌شود.

اگر بیمار دچار خونریزی شدید یا سوراخ‌شدگی معده باشد، ممکن است نیاز به جراحی داشته باشید. با این حال، امروزه به دلیل موجود بودن داروهای مؤثر در موارد اندکی از عمل جراحی استفاده می‌شود.

زخم معده چه علائمی دارد؟

زخم معده را اغلب با درد بالای شکم می شناسند که می تواند پس از تمام شدن غذا شروع شود و تا ساعت ها ادامه داشته باشد.

یکی از شایع ترین علائم زخم معده، درد معده و احساس سوزش در وسط معده است.

از دیگر علائم و نشانه های زخم معده می توان به موارد زیر اشاره کرد:
• نفخ معده
• حالت تهوع و استفراغ
• کاهش اشتها و عدم تمایل به غذا خوردن
• درد مبهم در بدن و قسمت شکم
• کاهش وزن غیرعادی و بدون دلیل
• سوزش در قلب
• دردی که با خوردن و نوشیدن تسکین می یابد.
• بی حالی و خستگی که در ادامه خونریزی معده و کم خونی رخ می دهد.
• کم خونی و مدفوع تیره رنگ

افراد مبتلا به اولسر پپتیک چه غذاهایی بخورند

به‌جز مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای کاهنده اسید معده که پزشک برای معالجه زخم معده برای بیمار تجویز می‌کند، خوردن این مواد غذایی می‌تواند برای از بین بردن میکروب عامل زخم معده مفید باشد:
• گل کلم
• کلم
• تربچه
• سیب
• زغال‌اخته آبی
• تمشک
• شاه توت
• توت فرنگی
• گیلاس
• فلفل دلمه‌ای
• هویج
• کلم بروکلی
• سبزیجات برگ‌دار مانند کلم‌برگ و اسفنا
مواد غذایی سرشار از پروبیوتیک مانند ماست، کفیر، خمیر سویا (میسو)، کلم‌ترش (زاواکراوت) و کیمچی (از غذاهای تخمیر مردم کره)
• روغن زیتون و سایر روغن‌های گیاهی
• عسل
• سیر
• چای سبز بدون کافئین
• شیرین‌بیان
• زردچوبه

چرا این مواد غذایی به درمان زخم معده کمک می‌کنند؟

اگر زخم معده فرد حاصل عفونت باکتری هلیکوباکتر پیلوری (Helicobacter pylori) باشد، مواد غذای سرشار از آنتی‌اکسیدان ممکن است برای بیمار مفید باشند.

این مواد غذایی به محافظت از دستگاه ایمنی بدن کمک کرده و موجب فعالیت بهتر بدن برای مقابله با عامل بیماری می‌شوند.

مواد غذایی که ذکر کردیم، ممکن است برای محافظت از سرطان معده نیز مفید باشند.

مواد غذایی هچون زغال اخته، گیلاس و فلفل دلمه‌ای از مقادیر بالایی آنتی‌اکسیدان برخوردارند.

سبزیجات برگ‌داری مانند کلم‌برگ و اسفناج نیز حاوی کلسیم و ویتامین‌های گروه B هستند.

در کلم بروکلی، ماده‌ای به نام سولفورافان وجود دارد، این ماده خاصیت ضد هلیکوباکتر پیلوری دارد.

تحقیقات معتبر نشان داده‌اند که اسیدهای چرب موجود در روغن زیتون نیز می‌توانند برای درمان عفونت ناشی از هلیکوباکتر پیلوری مفید باشند.

مواد غذایی حاوی پروبیوتیک نیز در تحقیقات بالینی نشان داده‌اند که می‌توانند برای درمان زخم پپتیک مفید باشند.

مواد غذایی مانند خمیر سویا، کلم‌ترش و کیمچی نیز می‌توانند موجب جلوگیری از عفونت مجدد در بافت معده شوند.

همین‌طور در برخی مطالعات اخیر، زردچوبه نیز به عنوان یکی از درمان بالقوه زخم پپتیک مورد بررسی قرار گرفته است.

سیر، چای سبز بدون کافئین و شیرین بیان نیز از مواد غذایی مفیدی هستند که بهتر است حتما در رژیم غذای فرد باشند.

مکمل‌های غذایی نیز می‌توانند در درمان زخم پپتیک مفید باشند

در صورتی که زخم معده فرد با آنتی‌بیوتیک‌ها درمان می‌شود، بهتر است یک مکمل غذایی پروبیوتیک را به رژیم غذایی خود اضافه کند.

مکمل پروبیوتیک می‌تواند موجب کاهش علائم ناشی از مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در فرد شود.

مکمل پروبیوتیک در همین حال می‌تواند اثربخشی آنتی‌بیوتیک‌ها را افزایش دهد.

برای انتخاب نوع مکمل‌ غذایی پروبیوتیک، حتما با پزشک معالج خود مشورت کنید.

مکمل‌های لاکتوباسیلوس (Lactobacillus)، بیفیدوباکتر (Bifidobacterium) و ساکارومایسس (Saccharomyces) برای افراد مبتلا به زخم معده ناشی از هلیکوباکتر پیلوری مفید هستند.

مکمل‌های شیرین بیان بدون گلیسیریزینرین (Deglycyrrhizinated licorice) و عصاره کورکومین (که از ترکیب‌های اصلی زردچوبه است) نیز در برخی تحقیقات نشان داده‌اند که می‌توانند برای درمان زخم معده ناشی از عفونت هلیکوباکتر پیلوری مفید باشند.

مواد غذایی برای محدود کردن رفلاکس اسید معده و زخم پپتیک

برخی بیمارانی که مبتلا به زخم معده هستند، مبتلا به رفلاکس اسید معده نیز هستند. در برخی بیماران برخی مواد غذایی می‌تواند موجب شل شدن بخش تحتانی مری موسوم به اسفنکتر تحتانی مری شوند.

شل شدن اسفنکتر تحتانی مری می‌تواند بازگشت اسید به مری را راحت‌تر کند و باعث سوزش سر دل، سوءهاضمه و درد معده شود.

مواد غذایی که موجب بدتر شدن رفلاکس اسید معده می‌شوند از این قرار هستند:
• قهوه
• شکلات
• غذاهای تند
• نوشیدنی‌‌های الکلی
• غذاهای اسیدی مانند مرکبات و گوجه فرنگی
• کافئین

مطالعات بر روی میوه ها و سبزی ها هنوز ادامه دارد اما برخی تحقیقات نشان داده که سویا نیز می تواند در بهبود التهاب عفونت هلیکوباکتر پیلوری بسیار مفید باشد.

پروبیوتیک ها

پروبیوتیک ها موجودات زنده ای هستند که به ترمیم توزان باکتری های دستگاه گوارش کمک می کنند.

این مواد در غذاهای گوناگون مانند آب دوغ، میسو، کیمچی یافت می شود.

همچنین امکان مصرف این مواد به صورت مکمل وجود دارد.

نتایج مطالعات حاکی از این است که مواد پروبیوتیک ممکن است در از بین بردن باکتری اچ.پیلوری و افزایش احتمال بهبود زخم معده موثر باشد.

شیرین بیان

با استخراج ماده قندی شیرین بیان از ریشه آن، ماده ای تولید می شود که برای درمان زخم معده بسیار مفید است.

مطالعات نشان داده اند که اسید گلیسیریزین موجود در شیرین بیان می تواند در برابر رشد هلیکوباکتر پیلوری از فرد محافظت کند و می تواند اثرات درمانی در علائم سوهاضمه یا هضم اختلال ایجاد کند.

عصاره این گیاه به صورت مایع و پودر در بازار وجود دارد و قابل استفاده است.

میوه های رنگارنگ

بسیاری از میوه ها حاوی ترکیباتی به نام فلاونوئیدها در دسته پلی فنول ها هستند.

فلاونوئیدها به رنگ های غنی در برخی میوه ها منجر می شود.

بررسی ها بیانگر این است که پلی فنون ها می توانند به درمان زخم معده و طیف وسیعی از مشکلات گوارشی مانند اسپاسم ها و اسهال کمک کنند.

فلاونوئیدها در میوه هایی همچون سیب، بلوبری، گیلاس، لیمو، پرتقال یافت می شوند.

موز

موز سرشار از نشاسته ها و ترکیبات قلیایی ساز است که پس از جذب در بدن به تنظیم PH معده کمک می کند.

همچنین موز حاوی ترکیبات ضدباکتری است که مصرف سه عدد موز در روز به درمان زخم معده کمک می کند.

علاوه بر این موارد، برای ضدعفونی کردن معده و درمان التهاب آن می توان موز را با عسل طبیعی مخلوط و میل کرد.

عسل

عسل یک شیرین کننده طبیعی است که خواص بی شماری دارد.

بررسی ها بیانگر این است که عسل “مانوکا” دارای خواص ضدمیکروبی علیه هلیکوباکترپیلوری بوده و برای درمان زخم معده مفید است.

همچنین بسیاری از افراد از عسل برای تسریع بهبود زخم ها و جراحت ها استفاده می کنند.

بابونه

چای بابونه و گل بابونه نه تنها برای درمان اضطراب های خفیف، اسپاسم های روده و التهاب مفید است، بلکه مطالعات نشان داده است که عصاره بابونه خواص ضد زخم دارد و ممکن است بتواند زخم معده را بهبود ببخشد.

آلوئه ورا

کریستال های موجود در گیاه آلوئه ورا توانایی شفابخشی و ضدمیکروبی دارند.

اگر زخم معده دارید، استفاده از آلوئه ورا می تواند تولید شیره های اسیدی اضافه معده و تحریک غشا مخاطی این اندام را کنترل کند.

در حقیقت مواد موجود در آلوئه ورا توانایی مهار رشد بیش از حد باکتری اچ. پیلوری را دارند.

پس برای بهبود زخم معده ژل آلوئه ورا را با آب ترکیب کنید و سپس بنوشید.

مصرف این ترکیب دو تا سه بار در روز توصیه شده است.

سیب

سیب یکی از محبوب ترین میوه های دارویی است.

این میوه حاوی فیبرهای غذایی و اسیدهای ارگانیک است که به عنوان تنظیم کننده برای دستگاه گوارش عمل می کند.

مصرف سیب نه تنها برای درمان و تسکین زخم معده مناسب است، بلکه از یبوست و اسهال جلوگیری می کند.

هویج

هویج به دلیل ویژگی های قلیایی سازی و شفابخشی که دارد، مصرف آن به بیماران مبتلا به زخم معده توصیه می شود.

هویج در اشکال مختلف پوره، آب هویج و… یک ماده غذایی فوق العاده برای کنترل ناشی از زخم معده مانند سوزش و بازگشت اسید است.

شیربادام

شیربادام به دلیل خواص آرام بخشی که دارد به درمان زخم معده کمک می کند.

برای تهیه شیر بادام کافیست که بادام را چند ساعت درون آب خیس کنید تا پوست آن به راحتی جدا شود، سپس آن را با یک لیوان شیر در مخلوط کن بریزید و میل کنید.

سیر

سیر در بسیاری از نقاط جهان یک افزودنی محبوب برای طعم دهی غذاها به شمار می رود.

سیر خواص ضدمیکروبی و ضدباکتریایی دارد که برای مبارزه با عفونت ها مفید است.

نتایج آزمایشات بیانگر این است که عصاره سیر مانع رشد باکتری اچ.پیلوری می شود.

در حقیقت سیر رقیق کننده خون است.

زردچوبه

زردچوبه حاوی ترکیبی مفید به نام کورکومین است.

نتایج مطالعات نشان می دهد که کورکومین فعالیت های ضدالتهابی و آنتی اکسیدانی دارد و به جلوگیری از زخم معده کمک می کند.

زنجبیل

اغلب مردم بر این باور هستند که زنجبیل اثرات حفاظتی بر دستگاه گوارش دارد و از آن برای درمان بیماری های معده و گوارشی و همچنین یبوست، نفخ و التهاب معده استفاده می کنند.

اما زنجیبل می تواند به درمان زخم های معده ناشی از هلیکوباکترپیلوری کمک کند و از ایجاد زخم های ناشی از داروهای ضدالتهابی و غیراستروئیدی جلوگیری کند.

سیب زمینی

سیب زمینی یک ماده غذایی ضد اسید است که به بهبود زخم های معده کمک می کند.

نشاسته موجود در سیب زمینی به همراه فیبر و آنتی اکسیدان ها به بهبود بهینه سازی گوارش کمک کرده و نقش کلیدی در فواید این ماده غذایی دارند.

در حقیقت نمک های قلیایی سیب زمینی التهاب را کاهش می دهند و به روند بهبود بافت های تحریک شده به واسطه اسیدها کمک می کنند.

بذر کتان

بذر کتان خیس خورده، ماده ژلاتینی درست می کند که به بهبود زخم های معده کمک می کند.

مصرف آن باعث کاهش التهاب و سوزش معده می شود. همچنین بذر کتان منبع خوبی برای اسیدهای چرب امگا 3 و فیبر غذایی است.

شیر نارگیل

شیرنارگیل خاصیت ضدباکتری دارد و مصرف دو تا سه لیوان آن در روز به درمان زخم معده کمک می کند.

چه چیزهایی نباید بخوریم؟

به طور کلی افراد دارای مشکلات معده باید از خوردن غذاهای چرب و دارای اسیدیته بالا و غذاهای سنگین اجتناب کنند.

قهوه

قهوه چه دارای کافئین باشد و چه نباشد یک ماده اسیدی است که مصرف ان منجر به تحریک پوشش داخلی معده می شود.

نوشابه های گازدار

هر ماده ای که ماهیت اسیدی داشته باشد مانند نوشابه ها و سودا نباید در رژیم غذایی افراد زخم معده ای گنجانده شود.

غذاهای چرب

غذاهایی که دارای اسید های چرب اشباع و یا غیر اشباع هستند نباید مصرف شوند.

نظیر تکه های چربی دار گوشت قرمز، شیرینی های خامه ای و روغنی که همه این دسته از مواد در افزایش التهاب معده نقش دارند.

گوجه فرنگی، مرکبات و آب آن ها

گوجه فرنگی و سس گوجه فرنگی موادی دارای اسیدیته بالا هستند که التهاب معده را افزایش می دهند.

مرکباتی نظیر لیمو شیرین، لیموترش، نارنگی، گریپ فروت و پرتقال نیز از جمله میوه هایی با اسیدیته بالا به شمار می روند که برای بهبود زخم معده نباید از این دسته از میوه ها استفاده کرد.

غذاهای تند

غذاهای پر ادویه و تند یکی دیگر از موادی هستند که باید آن ها را از لیست رژیم غذایی افراد دارای زخم معده بیرون کرد.

چرا که این مواد موجب افزایش علائم می شوند.

شکلات، فلفل سیاه و نعنا از جمله مواد دیگری هستند که در افراد دارای زخم معده باید با احتیاط مصرف شود چرا که واکنش افراد نسبت به این مواد متفاوت است.

الکل

مصرف الکل باعث ترشح اسید و افزایش علائم زخم معده می شود.

سیگار کشیدن

سیگار موجب افزایش ریسک ابتلا به زخم معده می شود.

همچنین افراد سیگاری روند درمان کندتری نسبت به افراد غیر سیگاری دارند و علائم زخم معده در آن ها بیشتر است.

جایگزین های سالم:

اگر مشکل زخم معده دارید این بدین معنی نیست که همواره مجبور به خوردن غذاهای خسته کننده هستید.

خوشبختانه خیلی از مواد غذایی هستند که خوردن آن ها هیچ مشکلی برای بیماران ایجاد نمی کند.

• آب کافی بنوشید.

مصرف آب هشت لیوان در روز میزان اسید معده را متعادل می کند و به کاهش درد و التهاب کمک می کند. در حقیقت مصرف دو لیتر آب برای بیماران مبتلا به زخم معده ضروری است.

• سیر را در وعده های غذایی خود بگنجانید.

سیر خواص ضدمیکروبی و ضدباکتریایی قوی دارد به درمان زخم معده کمک می کند.

• استرس خود را کنترل کنید.

• مصرف شکر را کاهش دهید.

• غذاهای چرب نخورید.

• به جای گوشت قرمز پرچربی می توانید از گوشت مرغ بدون پوست، ماهی و حبوباب خیس شده استفاده کنید.

• به جای قهوه و نوشابه های گازدار می توانید از آبمبوه های طبیعی به جز آب مرکبات، آب و چای کم رنگاستفاده نمایید.

• به جای سس های اسیدی و پرچرب می توانید از سس های مایونز کم چرب و عسل، و به جای شیرینی های خامه ای از نان غلات و نان های سبوس دار استفاده کنید.

به طور کلی با اجتناب از غذاهایی که روند درمان شما را کند می کند و علائم را در شما تشدید می کند و همچنین خوردن غذاهای مفید برای سلامتی معده می توانید روند درمانتان را تسریع کرده و از علائم دردناک زخم معده دور بمانید.

یک لیست از موادی که با معده تان سازگاری ندارد تهیه کنید و یک رژیم غذایی سالم را برای بهبود بیماری تان در نظر بگیرید تا هر چه سریع تر به هدف برسید.