زخم معده چیست؟
زخم معده در حقیقت وجود زخم های دردناک در مخاط معده است. زخم معده نوعی بیماری اولسر پپتیک است. اولسر پپتیک هر گونه زخمی است که هم معده و هم روده باریک را تحت تأثیر قرار دهد.
زخم معده هنگامی اتفاق می افتد که ضخامت لایه مخاطی که از معده در برابر مایعات گوارشی محافظت می کند، کاهش یابد. در نتیجه اسیدهای گوارشی بافت پوششی معده را از بین برده و زخم ایجاد می شود. زخم معده ممکن است به راحتی درمان شود، اما بدون دریافت درمان مناسب می‌تواند رفته رفته شدیدتر شود.
چه عواملی باعث ایجاد زخم معده می شوند؟
زخم معده تقریباً همیشه ناشی از یکی از موارد زیر است:
- عفونت با باکتری هلیکوباکتر پیلوری (H. pylori)
- استفاده طولانی مدت از داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند آسپیرین، ایبوپروفن یا ناپروکسن
- به ندرت نیز شرایطی که به سندرم زولینگر-الیسون معروف است، با افزایش تولید اسید در بدن می تواند باعث زخم معده و روده شود.
علائم زخم معده
زخم معده نیز مانند هر بیماری دیگری با علائمی همراه است. شدت این علائم به شدت زخم بستگی دارد. شایع ترین علامت آن احساس سوزش یا درد در وسط شکم بین سینه و ناف است.
معمولا این درد هنگام خالی بودن معده شدیدتر است و می تواند از چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد.
سایر علائم معمول زخم معده عبارتند از:
- درد مبهم در معده
- کاهش وزن
- اجتناب از غذا خوردن به علت درد
- حالت تهوع یا استفراغ
- نفخ شکم
- سیری زودرس
- آروغ زدن یا ریفلاکس اسید
- سوزش سر دل
- دردی که پس از خوردن، نوشیدن یا مصرف آنتی اسیدها ممکن است بهبود یابد.
- کم خونی، که علائم آن شامل خستگی، تنگی نفس یا رنگ پریدگی پوست است
- مدفوع تیره و قیر مانند
- استفراغی که خونی است یا ظاهری مانند تفاله قهوه دارد.
زخم معده چگونه تشخیص داده می شود؟
تشخیص و درمان زخم معده به علائم و شدت زخم بستگی دارد. برای تشخیص این بیماری پزشک معمولا سابقه پزشکی بیمار را به همراه علائم و سایر داروهای تجویز شده یا بدون نسخه بررسی می کند.
برای رد عفونت هلیکوباکترپیلوری، ممکن است آزمایش خون، مدفوع یا آزمایش تنفس انجام شود. در آزمایش تنفس، باید مقداری مایع شفاف بنوشید و در کیسه ای بازدم کنید. اگر هلیکوباکتر پیلوری وجود داشته باشد، نمونه تنفس حاوی مقادیر بالاتر از حد نرمال دی اکسید کربن خواهد بود.
آزمایش‌ها و روش‌های دیگری که برای تشخیص زخم معده وجود دارد، شامل موارد زیر است:
- بلع باریم مقداری مایع سفید غلیظ (باریم) می نوشید که دستگاه گوارش فوقانی شما را می پوشاند و به پزشک کمک می کند معده و روده باریک را در عکس اشعه ایکس ببیند.
- آندوسکوپی (EGD)
- یک لوله نازک و سبک از طریق دهان وارد معده و قسمت اول روده باریک می شود. این آزمایش برای یافتن زخم، خونریزی و هر بافت غیر طبیعی مورد استفاده قرار می گیرد.
- بیوپسی آندوسکوپی : یک قطعه از بافت معده برداشته می شود تا بتوان آن را در آزمایشگاه تجزیه و تحلیل کرد.
درمان زخم معده
درمان این بیماری بسته به علت زخم متفاوت خواهد بود. بیشتر زخم ها را می توان با تجویز دکتر گوارش معالجه کرد، اما در موارد نادر ممکن است جراحی لازم باشد.
در این بیماری درمان سریع زخم مهم است. بنابراین بهتر است در اسرع وقت در مورد یک برنامه درمانی مناسب با پزشک خود صحبت کنید. اگر زخم با خونریزی فعال دارید، احتمالاً برای درمان فشرده با آندوسکوپی و داروهای داخل وریدی در بیمارستان بستری خواهید شد. همچنین ممکن است نیاز به انتقال خون داشته باشید.
درمان غیر جراحی
اگر زخم معده ناشی از هلیکوباکترپیلوری باشد، به آنتی بیوتیک و داروهایی به نام مهار کننده های پمپ پروتون (PPI) نیاز خواهید داشت. PPI سلول‌های معده‌ای تولید کننده اسید را مهار می کند.
علاوه بر این روش های درمانی روش های دیگری ممکن است توسط پزشک متخصص گوارش توصیه شود که شامل:
- مسدود کننده های گیرنده H2 (داروهایی که تولید اسید را مهار می کنند)
- قطع مصرف NSAID ها
- پیگیری با آندوسکوپی
- پروبیوتیک‌ها (باکتری های مفیدی که ممکن است در از بین بردن هلیکوباکتر پیلوری نقش داشته باشند)
- مکمل بیسموت
علائم زخم ممکن است با درمان به سرعت فروکش کند. اما حتی اگر علائم شما از بین بروند، باید به مصرف داروهای تجویز شده توسط پزشک ادامه دهید. این امر به ویژه در مورد ریشه کن کردن باکتری در عفونت های هلیکوباکتر پیلوری بسیار مهم است.
عوارض جانبی داروهایی که برای درمان زخم معده استفاده می شود، می تواند شامل موارد زیر باشد:
- سردرد
- اسهال
معمولا این عوارض موقتی هستند. اگر هر یک از این عوارض جانبی باعث ناراحتی شدید می شود، در مورد تغییر دارو با پزشک خود مشورت کنید.
درمان زخم معده
درمان با جراحی
در موارد بسیار نادر، زخم معده اگر پیچیده باشد نیاز به جراحی دارد. در این مورد، زخم‌هایی به جراحی نیاز دارند که ویژگی‌های زیر را داشته باشند.
- عود می کنند
- بهبود نمی یابند
- خونریزی دارند
- موجب سوراخی معده می شوند
- مانع ورود غذا از معده به روده باریک می شود
جراحی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- برداشتن کل زخم
- گرفتن بافت از قسمت دیگر روده و اتصال آن روی محل زخم
- بستن شریان خونریزی دهنده
- قطع منبع عصبی معده برای کاهش تولید اسید معده
تاثیر رژیم غذایی سالم بر زخم معده
در گذشته تصور می شد که رژیم غذایی می تواند باعث ایجاد زخم شود. امروزه می دانیم که این تفکر درست نیست، همچنین می دانیم هر چند غذاهایی که می خورید زخم معده را ایجاد یا درمان نمی کند، اما داشتن یک رژیم غذایی سالم می تواند برای دستگاه گوارش و سلامت کل بدن مفید باشد. به طور کلی، بهتر است یک رژیم غذایی با مقدار زیادی میوه، سبزیجات و فیبر داشته باشید.
ممکن است برخی از غذاها در از بین بردن هلیکوباکتر پیلوری نقش داشته باشند. غذاهایی که می توانند به مبارزه با هلیکوباکتر پیلوری بپردازند یا به تقویت باکتری‌های سالم بدن کمک کنند، عبارتند از:
- کلم بروکلی، گل کلم، کلم و تربچه
- سبزیجات برگ دار مانند اسفناج و کلم پیچ
- غذاهای غنی از پروبیوتیک، مانند کلم ترش، میسو، کومبوچا، ماست
- سیب
- زغال اخته، تمشک، توت فرنگی و توت سیاه
- روغن زیتون
علاوه بر این، از آنجا که زخم معده ممکن است با ریفلاکس اسید همراه باشد، بهتر است تا زمانی که زخم بهبود می یابد از مصرف غذاهای پر ادویه، تند و ترش بپرهیزید.
درمان های خانگی برای زخم معده
توجه داشته باشید که مصرف موادی مانند آنچه که در ادامه آمده است، علاوه بر داشتن یک رژیم غذایی سالم می تواند به کاهش اثرات هلیکوباکترپیلوری، باکتری مسئول بسیاری از زخم های معده، کمک کند.
با این حال، توجه به این نکته ضروری است که این مکمل ها برای جایگزینی داروهای تجویز شده یا برنامه درمانی فعلی شما نیستند. این مواد عبارتند از:
- پروبیوتیک‌ها
- عسل
- گلوتامین (منابع غذایی شامل مرغ، ماهی، تخم مرغ، اسفناج و کلم)
- مراحل پیشگیری از بروز زخم معده:
- غذا به میزان کم بخورید و بسیار بجوید تا میزانی که غذا در دهان تبدیل به مایعی رقیق شود.
- خوردن و نوشیدن بسیار داغ و سرد.
- غصّه و عصبانیّت و هر نوع مشغله ناسالم باطنی پرهیز کنید.
- از کشیدن سیگار اکیدن پرهیز کنید.
- اگر برنج مصرف شود، به مقدار اندک و کاملاً پخته و بدون چربی باشد.
- هیچ گاه معده را خالی نگذارید همیشه غذا را در پنج وعده ولی به مقدار کم مصرف کنید.
- همراه غذا حتماروزانه یک عدد پیاز خام متوسط ( یا پیاز تر را بمقدار لازم ) مصرف کنید.
- گوشت ها را بیشترآب پز و کباب شده مصرف کنید ( گوشت قرمز یا سفید ).
- چای پررنگ و داغ و جوشیده را مصرف نکنید، از مصرف قهوه، کاکائو، شکلات و نوشابه گازدار به شدت بپرهیزید.
- ترشیجات و مواد شور ( خیارشور و ... ) مصرف نکنید.
- روزانه حتماً از شیر کم چربی استفاده کنید.
- از مصرف فلفل و ادویه جات تند مثل زنجبیل، میخک و خردل پرهیز جدی داشته باشید.
- از نوشابه های گازدار و کنسروها ( مخصوصاً کنسرو ماهی ) خودداری کنید.
- هر یک ساعت یک لیوان آب معمولی بنوشید.
- سوسیس و کالباس و فست فود مصرف نکنید.
- خردن نان سنگک یا هر نانی که حجیم بوده و یا غیر برشته است اجتناب کنید.
آشنایی با انواع داروی زخم معده
وقتی پزشک معالج در مورد تشخیص زخم معده مطمئن شد، بر اساس این‌که علت زخم معده چه بوده است برای ما درمان زخم معده را تجویز می‌کند. درمان زخم معده ممکن است شامل برخی از موارد زیر باشد:
- آنتی‌بیوتیک‌ها برای از بین بردن هلیکوباکتر پیلوری: اگر آزمایش‌ها نشان دهد که در معده، عفونت با هلیکوباکتر پیلوری وجود دارد، پزشک معالج مجموعه‌ای از چند آنتی‌بیوتیک را تجویز می‌کند. پزشک معالج بر اساس محل زندگی و وضعیت مقاومت هلیکوباکتر پیلوری نسبت به آنتی‌بیوتیک‌ها، آنتی‌بیوتیک مناسب را تجویز می‌کند. دوره مصرف این آنتی‌بیوتیک‌ها دو هفته است. علاوه بر آنتی‌بیوتیک‌ها، پزشک داروهای دیگر هم تجویز خواهد کرد.
- داروهای متوقف کننده تولید اسید و تسهیل‌کننده ترمیم زخم: داروهای مهارکننده پمپ پروتون با متوقف کردن کارکرد بخشی از سلول‌های معده، باعث می‌شوند تولید اسید معده بسیار کم شود. برخی از این داروها نسخه‌ای و فقط با تجویز پزشک قابل تهیه هستند و بعضی از آن‌ها غیر نسخه‌ای محسوب می‌شوند و با مشورت با دکتر داروساز می‌توانیم آن‌ها را تهیه کنیم.
- داروهایی برای کاهش تولید اسید معده: داروهایی که به مهارکننده هیستامین (H2) معروف هستند، میزان اسیدی که از سلول‌های معده تولید می‌شود را کم می‌کنند. کم شدن اسید، درد زخم معده را کم و ترمیم زخم معده را تسهیل می‌نماید.
- داروهای ضد اسید: پزشک معالج ممکن است داروی ضد اسید (یا همان آنتی‌اسید) تجویز کند. این داروها با خنثی کردن اسید تولیدشده در معده، به‌سرعت باعث کاهش درد می‌شوند، اما روی ترمیم زخم معده تأثیری ندارند.
- داروهای محافظ لایه داخلی معده و روده باریک: پزشک معالج ممکن است برای برخی از بیماران، داروهای محافظ سلول‌های معده تجویز نماید. این داروها از لایه داخلی معده و روده در برابر تأثیر مخرب اسید محافظت می‌نمایند.
روش‌های تشخیص زخم معده
زمانی که معده درد داشته باشیم، پزشک در طول معاینه علائم زخم معده را مورد بررسی قرار می‌دهد و درباره سوابق پزشکی و داروهای مصرفی پرس‌و‌جو می‌کند.
در صورت داشتن نشانه‌های زخم معده باید آزمایش‌هایی انجام دهیم تا پزشک‌مان درباره وجود هلیکوباکتر پیلوری مطمئن شود.
اگر آزمایش‌ها حضور این باکتری را در معده تأیید کنند، پزشک درباره‌ی نوع داروی مصرفی و درمان زخم معده تصمیم‌گیری خواهد کرد. همین‌طور پزشک معالج ممکن است از اندوسکوپی برای تشخیص استفاده کند.
درمان زخم معده چگونه است؟
اگر زخم معده درست و به موقع درمان نشود ممکن است به سرطان معده منجر شود.
به‌همین دلیل با دیدن نشانه‌ها باید فوراً به پزشک مراجعه کنیم تا داروی مناسب را برای درمان زخم معده تجویز کند. بهتر است در طول درمانِ زخم معده از غذاهایی که اسید معده را افزایش می‌دهند مانند ترشیجات حاوی سرکه پرهیز کنیم و خودسرانه از داروهای ضد‌التهابی استفاده نکنیم؛ چون بعضی از همین داروها می‌توانند به مخاط معده آسیب بزنند.
مهم‌تر از همه با ارتقای سطح بهداشت و دسترسی به آب سالم، می‌توانیم شاهد کاهش آلودگی به میکروب هلیکوباکتر پیلوری باشیم.
پیگیری درمان زخم معده به چه شکل است؟
درمان زخم معده به‌طورمعمول در ترمیم زخم موفق عمل می‌کند. اما اگر علائم شدید هستند یا با وجود به کار بستن درمان هنوز علائم بهبود نیافته‌اند، ممکن است بیماری‌های دیگری مطرح باشند و بهتر است دوباره به پزشک معالج مراجعه کنیم. گاهی حتی ممکن است پزشک برای بار دوم انجام آزمایش و آندوسکوپی معده را درخواست کند یا انجام دهد. اگر علائم بیماری خوب شده است، برخی از پزشکان دوباره از آندوسکوپی استفاده می‌کنند تا از ترمیم زخم معده مطمئن شوند. یادمان باشد زخم معده بیماری بسیار عودکننده‌ای است و در صورت تکرار علائم باید به پزشک مراجعه کنیم. پزشک پس از بررسی مجدد، یا همان درمان را تجدید می‌نماید یا بر اساس تغییرات موجود درمان تازه‌ای را تجویز می‌کند.
عوامل شکست درمان زخم معده چه هستند؟
گاهی زخم‌های معده با وجود درمان، ترمیم نمی‌شوند یا به‌اصطلاح، زخم مقاوم به درمان هستند. علل زیر ممکن است باعث مقاومت به درمان شوند:
- مصرف نکردن داروها طبق دستور پزشک
- مقاومت برخی از گونه‌های هلیکوباکتر پیلوری نسبت به برخی آنتی‌بیوتیک‌ها
- ادامه استعمال دخانیات
- ادامه مصرف داروهای ضدالتهاب غیرکورتونی
- تولید بسیار زیاد اسید معده به دلیل سایر بیماری‌ها
- عفونت معده با میکروبی غیر از هلیکوباکتر پیلوری
- سرطان معده
- سایر بیماری‌هایی که موجب ایجاد ضایعات زخم‌مانند در معده یا روده می‌شوند، مانند بیماری کرون
به طور مشخص، برای درمان زخم معده مقاوم لازم است عاملی که از ترمیم زخم جلوگیری می‌کند، برطرف شود.
می‌دانیم اگر زخم معده درمان نشود باعث بروز عوارضی مانند خونریزی یا حتی سوراخ شدن معده می‌شود که عمل جراحی را ضروری می‌سازد.
