یکی از مؤثرترین و مطمئن‌ترین راه‌ها برای رسیدن به آرامش، خوابیدن است. در زمان خواب ذهن و بدن با کاهش سطح هشیاری، نداشتن کنترل ارادی بر حرکات جسمی و جایگزینی تصاویر خیالی با تصاویر واقعی به نوعی آسایش دست می‌یابد. این روند برای ارتقای سطح سلامتی و بازسازی سیستم اعصاب، ایمنی و عضلانی، ضروری است. روان‌شناسان میزان مفید خواب برای بدن هر فرد را بین هفت تا ۹ ساعت تعیین کرده‌اند و خوابیدن کمتر یا بیشتر از این میزان به این معنی است که فرد با اختلالات خواب مواجه است که لطمات بسیاری بر سلامت جسم و روان او وارد می‌کند. البته مدت زمان خواب به عوامل گوناگونی بستگی دارد و برخی افراد حتی با چهار ساعت خواب نیز می‌توانند باکیفیت‌ترین خواب را تجربه کنند.
یکی از شایع‌ترین اختلالات خواب، اختلال پرخوابی است؛ بدین معنی که فرد معمولا بیش از ۹ ساعت در طول شب می‌خوابد، به سختی از خواب بیدار می‌شود، با کمبود انرژی و مشکلات تمرکز در اثر پایین بودن سطح هوشیاری ذهن مواجه است و در طول مدت بیداری نیز همواره احساس خواب‌آلودگی و گیجی دارد، چنانچه گویی زمان استراحت خود را در شب بیداری گذرانده است. این احساس خواب به حدی قوی است که فرد می‌تواند در هر مکان و زمانی به خواب برود و یا مدام در حال چرت زدن، بدون رفع احساس نیاز به خواب باشد.
در بعضی موارد پرخوابی نشانه‌ای از وجود سایر اختلالات هم‌چون اختلال عصبی "کلاین لوین" یا "زیبای خفته" است، اما اکثرا در اثر مصرف مواد مخدر، الکل، داروهای خواب‌آور، قطع مصرف بعضی از داروها، پرخوری، کم‌تحرکی، استعدادهای ژنتیکی نایاب، بیماری‌هایی نظیر ام‌اس، صرع، کم‌کاری تیروئید، مشکلات کبدی، افسردگی، چاقی و مواردی از این قبیل بروز می‌کند. از جمله رایج‌ترین عوارض پر خوابی می‌توان به افزایش اضطراب، احساس بی‌قراری، کسل بودن، از دست دادن اشتها، مشکلات حافظه، پایین آمدن قدرت گفتار، نداشتن انرژی برای انجام امور روزانه، پرخاشگری و تحریک‌پذیری عصبی، نداشتن تمرکز، سردردهای مداوم ، بالا رفتن احتمال ابتلا به دیابت عصبی و بیماری‌های قلبی عروقی اشاره کرد.
بسیاری از پزشکان و متخصصان طب سنتی سعی دارند با تجویز داروهای شیمیایی و گیاهی با این مشکل مقابله کنند، اما برای مقابله با پرخوابی، راهکارهای ساده‌تری نیز وجود دارد. برای مثال داشتن برنامه غذایی سالم و مناسب، مصرف غذا به اندازه نیاز بدن، مقابله با افسردگی و استرس، مشخص کردن ساعات منظم و مشخص برای خوابیدن و بیدار شدن، برنامه‌ریزی برای فعالیت‌های روزانه، ورزش کردن و به طور کلی تمرین بهداشت خواب، می‌تواند نقش مؤثری در پیشگیری یا درمان اختلالات خواب داشته باشد.
پرخوابی یا خواب آلودگی روزانه چیست؟
پرخوابی در طول روز، چیزی فراتر از خستگی است. در واقع با اینکه خواب آلودگی با خستگی گاهی به جای هم استفاده می‌شوند اما به صورت کلی با یکدیگر تفاوت دارند. این افراد بیشتر از اینکه احساس خستگی کنند، خواب آلوده هستند و درست وقتی که باید هوشیار باشند، مثلا هنگام رانندگی یا کار با ماشین آلات صنعتی گرفتار خمیازه و تمایل به خواب می‌شوند.
افرادی که خواب آلودگی طول روز (EDS) دارند، در طول روز خواب آلودگی غیرارادی و بدون هیچ برنامه قبلی خاصی سراغشان می‌آید و برایشان دردسرساز می‌شود. خواب آلودگی طول روز می‌تواند نشانه اختلالات متفاوتی باشد که البته با پاسخ دادن به پرسشنامه خواب آلودگی موسوم به شاخص خواب آلودکی اپورث Epworth Sleepiness Scale ، می‌توان شدت خواب آلودگی فرد را سنجید.
شاخص خواب آلودگی اپورث شامل 8 موقعیت بالقوه از تماشاکردن تلویزیون گرفته تا حرف زدن و نشستن می‌شود. اگر شاخص خواب آلودگی اپورث صفر باشد یعنی هیچ وقت دچار خواب آلودگی روزانه نمی‌شوید و اگر 3 باشد، شانس خواب آلودگی شما بالا است.
در آخر به شما امتیاز کلی خواب آلودگی داده می‌شود. امتیاز 10 و بالاتر از آن نشان دهنده خواب آلودگی بیش از حد در طول روز است و نیازمند پیگیری و درمان پرخوابی است.
تقسیم بندی هایپرسومنیا یا پرخوابی
هایپرسومنیا در زیردسته اختلالات هایپرسومنولنس قرار می‌گیرد که ناشی از اختلال در سیستم عصبی مرکزی و مغز است. اختلالات این دسته شامل منگی و خواب آلودگی در طول روز می‌شود. اختلالات 8 گانه هایپرسومنولنس شامل موارد زیر می‌شود:
هایپرسومنیای ایدیوپتیک (پرخوابی ناشناخته)
سندرم کلاین لوین (سندرم زیبای خفته)
نارکولوپسی نوع یک و دو
پرخوابی ناشی از بیماری
پرخوابی ناشی از دارو یا مواد
سندرم خواب ناکافی
پرخوابی ناشی از اختلال روانی
پرخوابی یا هایپرسومنیای اولیه شامل موارد زیر می‌شود:
- هایپرسومنیای ایدیوپتیک
- پرخوابی ثانویه رایج‌تر از پرخوابی اولیه است
- پرخوابی ثانویه به شرایط دیگری مانند موارد زیر ربط دارد
- پرخوابی ناشی از بیماری
- پرخوابی ناشی از مصرف داروها و مواد
- پرخوابی ناشی از اختلالات روانی
- پرخوابی ناشی از سندرم خواب ناکافی (خواب کمتر از 7 تا 9ساعت در شبانه روز)
تشخیص پرخوابی یا هایپرسومنیا
رایج‌ترین روش تشخیصی پرخوابی یا هایپرسومنیا و تمیز دادن آن با نارکولوپسی و بی خوابی ناشناخته یا هایپرسومنیای ایدیوپتیک، مراجعه به کلینیک خواب و انجام تست خواب یا همان پلی سومنوگرام است که شامل چند الکترود برای رصد امواج مغزی، ضربان قلب، پالس آکسی متر(اکسیژن سنج خون)، الگوهای تنفسی و فعالیت ماهیچه‌های پا می‌شود.
اگر نتایج پلی سومنوگرام بعد از یک شب خوابیدن در کلینیک خواب منفی باشد، نشان می‌دهد که هیچ اختلال تنفسی مرتبط با خواب یا خروپفی که نشان دهنده پرخوابی باشد رصد نشده است و متخصص خواب برای تشخیص پرخوابی، تست خواب آلودگی روزانه یا MSLT را تجویز می‌کند.
تست تشخیص خواب آلودگی طول روز یا MSLT، توسط تکنسین خواب آموزش دیده و با بررسی فعالیت امواج مغزی و ضربان قلب با بررسی مراحل مختلف در طول روز انجام می‌شود. به طوری که از بیمار با دادن 5 فرصت،خواسته می‌شود که در بازه‌های دو ساعته با چراغ روشن در طول روز بخوابد. هر فرصت 20 دقیه طول می‌کشد. تکنسین خواب با ثبت زمان به خواب رفتن بیمار و ورود یا عدم ورود بیمار به مرحله خواب رم REM گزارش دقیقی از خواب تهیه می‌کند.
دوره‌های خواب رم REM در تست خواب آلودگی، تشخیص درستی از پرخوابی می‌دهد. علاوه بر این شخص بیمار هم باید با ثبت وقایع در طول خواب و خواب آلودگی در طول روز و دادن شرح حال دقیق از سابقه بیماری‌هایش به پزشک خواب خود در تشخیص پرخوابی هایپرسومنیا کمک کند.
اختلال پرخوابی و راهکارهای درمان آن
درمان پرخوابی بسته به نوع هایپرسومنیا دارد. برای کسانی که پرخوابی نوع اول، مانند نارکولوپسی یا حمله خواب دارند 3 نوع درمان دارویی پرخوابی وجود دارد که شامل داروهای محرک، غیرمحرک و اکسی بایت می‌شود. داروهای محرک برای درمان پرخوابی مانند قرص آدرال و ریتالین است.
داروهای غیرمحرک برای درمان پرخوابی شامل مدافینیل و ارمودافینیل (نوویجیل) می‌شود و کمک می‌کند که در طول روز هوشیار بمانید و ساختار شیمیایی آن با محرک‌های سنتی متفاوت است. سدیم اکسی بایت باعث عمیق‌تر شدن خواب و همچنین خواب آلودگی در طول روز می‌شود.
داروهای شیمیایی دیگر برای درمان پرخوابی شامل داروهای ضدافسردگی یا بازدارنده‌های مونوآمین اکسیداز هستند. این داروها با شکستن سراتونین، (پیام‌رسان عصبی مسئول بیداری) عمل کرده و از پرخوابی جلوگیری می کنند. برای درمان پرخوابی ممکن است پزشک شما برایتان داروهای بیماری پارکینسون یا بیماری تحلیل عضلانی تجویز کند تا علائم پرخوابی را در شما کاهش دهد.
کسانی که برایشان وقفه تنفسی در خواب یا همان آپنه انسدادی تشخیص داده می‌شود نیز دستگاه سی پپ (CPAP)، بی پپ (BiPAP) یا دستگاه تهویه در خواب (ASV) می‌تواند به کاهش خواب آلودگی در طول روز کمک کند.
با تغییرات رفتاری در سبک زندگی، مانند دقت بیشتر در رعایت بهداشت خواب و پرهیز از استفاده از داروهای محرک و داروهایی که سطح هوشیاری را بالا می‌برند نیز می‌توان تا حدی مانع پرخوابی شد. با رفتار درمانی شناختی نیز می‌توان علائم پرخوابی را کاهش دهد. پس با مشورت با متخصص خواب و احتمالا با ترکیبی از این روش‌ها از شر پرخوابی خلاص شوید.
